Opętania – choroba psychiczna czy wpływ sił nieczystych?

Zaburzenia związane z ingerencją sił nieczystych kojarzą się z całą serią paranormalnych zjawisk i nienaturalnych zachowań, rodem z kultowego „Egzorcysty” czy „Egzorcyzmów Emily Rose”. Oba filmy oparto na książkach, które były inspirowane rzeczywistymi wydarzeniami. Lewitacja, wypluwanie przedmiotów, które nikt przy zdrowych zmysłach by nie połknął, nadludzka siła, mówienie językami, których dana osoba nigdy się nie uczyła. Dodajmy jeszcze awersję do przedmiotów związanych z religią, jak krzyże, poświęcone medaliki czy sama woda święcona, o kościele i sakramentach świętych nawet nie wspominając, i mamy “klasyczne” oznaki ingerencji sił nieczystych, czyli opętania człowieka przez złe duchy. Taki mniej więcej jawi się obraz opętania, jaki wywołują wspomniane filmy, czy inne horrory o tematyce satanistycznej.

Objawy opętania – klasyczne i mniej oczywiste

Wizerunek opętania w mediach i kulturze popularnej przedstawia ekstremalne, wręcz niewyobrażalne zjawiska, takie jak lewitacja ciała, zachowania antyspołeczne (np. agresja, mowa w obcych językach), czy nadludzka siła. Wydaje się, że te objawy stanowią klasyczny zestaw charakterystyczny dla opętania. Z drugiej strony, współczesne podejście do opętania może być znacznie bardziej zniuansowane i nie tak dramatyczne. Można zauważyć, że objawy wpływu sił nieczystych nie zawsze muszą być tak ewidentne, jak to się powszechnie kojarzy. W praktyce, zjawiska te mogą być znacznie mniej zauważalne i w wielu przypadkach mogą być traktowane jako symptomy zaburzeń psychicznych.

Granica między opętaniem a chorobą psychiczną

Z perspektywy psychiatrii opętanie klasyfikowane jest jako zaburzenie z grupy dysocjacyjno-konwersyjnych. W ramach tych zaburzeń, osoba odczuwa „przeświadczenie o owładnięciu przez ducha, moc, inną osobę”. Zdecydowana większość psychiatrów klasyfikuje opętanie w kategoriach medycznych, traktując to jako wynik zaburzeń psychicznych, a nie ingerencji nadprzyrodzonych sił. Istnieje jednak również grupa lekarzy, którzy, mimo że nie wierzą w religijne wyjaśnienia, nie wykluczają duchowego aspektu opętania, traktując je jako efekt kontaktu z siłami nieczystymi. Granica między opętaniem a chorobą psychiczną bywa wyjątkowo cienka, a sama materia, którą się zajmuje, bardzo delikatna. Warto zaznaczyć, że w przypadku podejrzenia opętania, przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji o przeprowadzeniu egzorcyzmów, pacjent musi zostać dokładnie zbadany pod kątem zaburzeń psychicznych.

Opętanie a choroba psychiczna – co w pierwszej kolejności?

Podstawowym krokiem w przypadku osób, u których występują objawy przypominające opętanie, jest wykluczenie chorób psychicznych. W tym celu lekarze psychiatrzy przeprowadzają szczegółową diagnostykę, obejmującą badania psychologiczne i neurologiczne. Warto przy tym zwrócić uwagę na choroby, które mogą wywoływać objawy podobne do tych, które kojarzone są z opętaniem, a są to m.in. nerwica histeryczna, padaczka, psychoza urojeniowa (np. mania w psychozie dwubiegunowej afektywnej), zespół Tourette’a, osobowość mnoga, a także objawy ostrej migreny. Każda z tych chorób może mieć symptomy zbliżone do opętania, co może prowadzić do błędnej diagnozy.

Przykłady chorób psychicznych i ich objawy

1. Nerwica histeryczna (histrioniczne zaburzenie osobowości) – w przypadku tego zaburzenia często pojawia się zmiana czucia, ruchu, pamięci, wrażliwości na bodźce, a także stany przypominające trans, czyli zmieniony stan świadomości. Osoba może przeżywać stan podobny do opętania, który może być wywołany głównie przez silne emocje, traumatyczne przeżycia lub wewnętrzny konflikt.

2. Padaczka – objawy epilepsji mogą obejmować zmieniającą się mimikę osoby chorej, sztywnienie ciała, pianę na ustach, a nawet lekkie krwawienie (przy przygryzieniu warg lub języka). Te same symptomy były niegdyś traktowane jako dowód na opętanie przez demony.

3. Psychoza urojeniowa – zaburzenia w postaci urojeń i halucynacji mogą powodować, że osoba chora wierzy, iż ma kontakt z siłami zewnętrznymi, w tym z duchami. Objawy takie mogą być mylone z opętaniem, zwłaszcza jeśli chory twierdzi, że ma kontakt z nadprzyrodzonymi bytami.

Schizofrenia a opętanie – podobieństwa i różnice

Osoby cierpiące na schizofrenię mogą doświadczać halucynacji słuchowych, w których wydaje im się, że słyszą głosy wydawane przez istoty nieziemskie. Takie objawy są niezwykle podobne do tych, które osoby opętane przypisują duchom. Kluczową różnicą jest jednak czas trwania tych symptomów – w schizofrenii ataki mogą trwać dni, a w przypadku opętania symptomy przeważnie mają charakter krótkotrwały i występują w postaci epizodów. Stan opętania przeważnie jest jednorazowy lub ma formę kilku epizodów, które trwają od kilku minut do kilku godzin. Z kolei choroby związane ze schizofrenią najczęściej są przewlekłe i powracają przez całe życie.

Osobowość mnoga a opętanie

Osobowość mnoga to kolejna choroba, która może wywołać objawy przypominające opętanie. Osoby cierpiące na tę przypadłość czują się, jakby w ich ciele zamieszkiwały różne osoby, które przejmują kontrolę nad nimi w różnych momentach. Chociaż jest to zaburzenie psychiczne, może ono wywoływać podobne uczucie „bycia opętanym”. Warto dodać, że stan ten wiąże się z bardzo silnym stresem i często traumatycznymi przeżyciami z dzieciństwa.

Przypadek ks. Gabriela Amortha – doświadczenie egzorcysty

Jednym z wybitnych znawców tematu opętania był ks. Gabriel Amorth, emerytowany egzorcysta rzymski, który w swojej książce opisał wiele przypadków osób opętanych przez złe duchy. Amorth zwracał uwagę na to, że demony są mistrzami kamuflażu i niełatwo je zdemaskować. Przytoczył m.in. przypadek, kiedy to duch nieczysty w osobie opętanej nie wdawał się w żadne rozmowy, osoba ta pozostawała cicha, bierna i bez kontaktu. Dopiero doświadczenie i rozeznanie duchowe egzorcysty pozwoliło na skuteczne przeprowadzenie rytuału.

Diagnostyka – współpraca psychiatryczna i duchowa

W przypadku, gdy objawy osoby chorej mogą wskazywać zarówno na opętanie, jak i chorobę psychologiczną, kluczowe jest, by w pierwszej kolejności zdiagnozować lub wykluczyć zaburzenia natury psychicznej. Dopiero wtedy należy przejść do analizy duchowej. W wielu przypadkach pomoc egzorcysty może okazać się niezbędna, zwłaszcza gdy klasyczne leczenie psychiatryczne nie przynosi rezultatów. Z tego powodu bardzo ważna jest współpraca zarówno psychologów, psychiatrów, jak i duchownych, którzy razem mogą przeprowadzić skuteczną diagnozę i terapię.

Wnioski

W przypadku osób, które przejawiają objawy opętania, istotne jest podejście holistyczne, uwzględniające zarówno aspekty psychiczne, jak i duchowe. Zjawisko opętania nie jest jednoznacznie związane z jedną dziedziną, lecz wymaga kompleksowej analizy. Niezwykle ważne jest, aby w przypadkach wątpliwych, szczególnie przy objawach, które mogą wskazywać na choroby psychiczne, skonsultować się z odpowiednimi specjalistami. Dopiero po wykluczeniu chorób psychiatrycznych można rozważyć duchową interwencję. Równocześnie nie ma wątpliwości, że w wielu przypadkach modlitwa i egzorcyzmy mogą pomóc, a w przypadku schorzeń psychicznych, sam proces egzorcyzmowania nie zaszkodzi choremu. To zatem kwestia zaufania zarówno do nauki, jak i do duchowych metod leczenia.

Bibliografia

1. Amorth, G. (2000). Moje życie z egzorcystą. Warszawa: Zysk i S-ka.

2. Pojman, L. P. (2006). Philosophy of Religion: An Anthology. Belmont: Wadsworth Publishing.

3. Jabłoński, P. (2011). Opętanie – Prawda czy iluzja?. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

4. Levitt, M. (2014). The Spiritual Warfare of Exorcism: Understanding Demons and the Power of Deliverance. New York: Crossway Books.

5. Witkowski, T. (2009). Opętania i egzorcyzmy: Zjawiska duchowe w świetle nauki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

6. Lanza, R. (2009). Biocentrism: How Life and Biology Are the Central Forces in the Universe. New York: BenBella Books.